Wie is journalist?

(fragment uit het hoofdstuk "De Puurheid van de informant")

Het is een heilloze weg journalisten te willen onderscheiden van niet-journalisten. Om nog maar te zwijgen over de toevoeging van “burgerjournalisten”, de term waarmee de professionals de goed bedoelde (maar in hun ogen nooit zo perfecte) pogingen van amateurs om journalistieke activiteiten te ontplooien, proberen te vangen. Zelfs de beste journalist maakt wel eens een uitglijder en de braafste burger ontplooit wel eens een journalistiek hoogstandje. En voor de rest zijn inmiddels wel héél veel mensen in de volle openbaarheid bezig met nieuws of andere “publicaties over actuele zaken”; precies de omschrijving die, zeker in de ogen van het niet-journalistieke publiek, de titel journalist zou kunnen rechtvaardigen.

Journalistiek is er in alle soorten en maten. Journalisten en niet-journalisten hebben soms overeenkomende gedaanten. Ook de media waarvoor ze werken herbergen meestal een mengelmoes van functies: feiten, achtergronden, opinie en vermaak staan er dwars door elkaar heen. Logisch ook, een krant met alleen feiten of alleen vermaak zal het niet lang redden. Maar hoe dan ook maakt dat alles het ondoenlijk te willen bepalen of een medium of een journalist wel echt journalistiek is. Wie het probeert, komt gegarandeerd na de eerst bocht met zichzelf in de knoop.

Het enige dat wel nog kan om in de buurt te kunnen komen van de herkenning van “puur” journalistiek werk, is een focus op de specifieke journalistieke productie zelf in plaats van op de persoon die het uitvoert of het platform waarop het verschijnt. Waarbij het ultieme doel in alle gevallen een goed geïnformeerde maatschappij is.

De exercitie die daartoe kan leiden, moet beginnen met de herkenningspunten, de bouwstenen die maatschappelijk relevant journalistiek werk kunnen typeren. Die hebben te maken met zowel het vervaardigen van de productie als met het uiteindelijke resultaat. Het eerste gaat meer over de attitude van de beroepsbeoefenaar, het tweede over de kwaliteit van zijn werk.

1. Attitude bij de vervaardiging

Vrij van (verborgen) belangen, onafhankelijk

Rechtvaardig richting onderwerp, betrokkenen en publiek

Betrokken bij het onderwerp

Open voor kennis van derden

Niet geïntimideerd door machthebbers

Op zoek naar alle feiten, geen eigen gelijk

Blijvend op zoek naar mogelijkheden het ontstane beeld te nuanceren en completeren

Transparant

Gebruik makend van technieken die het resultaat van het werk kunnen verbeteren

Internet- en socialmedia-vaardig

Eerlijk over het eigen perspectief

2. De productie zelf:

Bestaand uit geverifieerde feiten maar niet louter feitelijk

Van betekenis voor de maatschappij of groepen burgers daarbinnen

Relevante feiten onthullend en duidend

Origineel

Naar compleetheid strevend, geen relevante feiten verzwijgend

Niet (primair) entertainend

Toegankelijk, deelbaar en verbeterbaar

Geen niet bestaande werkelijkheid creërend

Alle credits aan een bron gevend, bijvoorbeeld via hyperlinks

Interactief en actueel en dus online

De lijst kan een basis zijn voor de analyse van journalistiek werk en daarmee dienst doen als checklist. Hoe meer vakjes aangevinkt kunnen worden, des te dichter de productie bij “pure” en dus maatschappelijk relevante journalistiek komt. De lijst is niet bedoeld als ultieme opsomming; ze is vatbaar voor verbetering en aanscherping. Bovendien is het te allen tijde aan uitgevers en journalisten om hun pure journalistiek aan te vullen met elementen die het een typische eigenheid - en daarmee verkoopbaarheid - geven.